Ενετικά Τείχη Ηρακλείου

Τα επιβλητικά τείχη της περιόδου της Ενετοκρατίας άρχισαν να κατασκευάζονται στα 1462 και η οικοδόμησή τους διήρκεσε σχεδόν ως την άλωσή τους. ν Σήμερα είναι το καλύτερα διατηρημένο οχυρωματικό έργο στη Μεσόγειο. Παρουσίαζαν την πιο εξελιγμένη εκδοχή της οχυρωματικής τέχνης της εποχής τους και ήταν τόσο ισχυρά, ώστε άντεξαν αλώβητα την εικοσαετή πολιορκία από το στρατό της οθωμανικής αυτοκρατορίας, τον ισχυρότερο του τότε κόσμου. Στην πραγματικότητα δεν θα είχαν πέσει ποτέ χωρίς την προδοσία του A. Barozzi, που οδήγησε στην παράδοση της πόλης. Η εισαγωγή της χρήσης πυροβόλων όπλων επέβαλε την αλλαγή του σχεδιασμού των οχυρώσεων. Η σημερινή μορφή των τειχών του Χάνδακα οφείλεται σε πρωτοποριακό σχεδιασμό των ενετών μηχανικών του 16ου αι. Ο οχυρωματικός περίβολος, συνολικού μήκους 7 χλμ., έχει σχήμα τριγώνου, με τη βάση προς τη θάλασσα, και αποτελεί ουσιαστικά ένα τεράστιο ανάχωμα. Η καθαίρεση του εδάφους σε μεγάλο βάθος περιμετρικά του περιβόλου δημιούργησε την τάφρο που περιβάλλει από ξηράς την οχύρωση. Το χώμα που αφαιρέθηκε από την τάφρο χρησιμοποιήθηκε στη δημιουργία ενός ψηλού αναχώματος με κεκλιμένη εξωτερική παρειά, η οποία επενδύθηκε με μικρούς πελεκημένους ασβεστόλιθους (scarpa). Η διάταξη αυτή αποσκοπούσε στην καλύτερη απόσβεση των βολών των πυροβόλων και στη μεγαλύτερη στατική επάρκεια. Δυστυχώς το χώμα στο εσωτερικό του αναχώματος δεν συμπιέστηκε αρκετά, με αποτέλεσμα να παρουσιάζονται σήμερα αρκετά στατικά προβλήματα. Η ένωση της σκάρπας με το παραπέτο τονιζόταν με λίθινο cordone. Η μεγάλη ωστόσο καινοτομία στο σχεδιασμό του τείχους του Χάνδακα ήταν το σύστημα των προμαχώνων και αντιπρομαχώνων που κάλυπτε το χερσαίο τμήμα. Υπήρχαν συνολικά επτά προμαχώνες (Sabbionera, Vitturi, Ιησού, Martinengo, Βηθλεέμ, Παντοκράτορα και Αγίου Ανδρέα) που προεξείχαν από το τείχος ανά αποστάσεις και ήταν καρδιόσχημοι στη μορφή. Κάθε προμαχώνας ενωνόταν με το τείχος με ένα λαιμό που διέθετε σε κάθε του πλευρά από μια πλατεία σε χαμηλότερο επίπεδο, με δύο θυρίδες για τα πυροβόλα. Το πυροβόλο της εσωτερικής θυρίδας έβαλε πλάγια και σε απόσταση, ενώ εκείνο της εξωτερικής κάλυπτε την περιοχή μπροστά στα τείχη. Για την καλύτερη εποπτεία της περιοχής, διαμορφώθηκαν επιπρομαχώνες σε μορφή κόλουρης πυραμίδας. Μια κεκλιμένη δίοδος χρησίμευε στην μεταφορά των πυροβόλων από το επίπεδο του εδάφους ως τις πλατείες και τους επιπρομαχώνες. Οι πύλες, συνολικά τέσσερις (του Μώλου, του Αγίου Γεωργίου ή Λαζαρέτου, του Ιησού και του Παντοκράτορα), που ήταν παλαιότερα το πιο ευαίσθητο σημείο των τειχών, τοποθετήθηκαν τώρα στο εσωτερικό των προμαχώνων. Το καρδιόσχημο σχήμα των προμαχώνων προσέφερε καλύτερη αντίσταση στις επιθέσεις με πυροβόλα όπλα, αλλά και δυσκόλευε σημαντικά την κατά μέτωπο επίθεση του στρατού των πολιορκητών. Το μεγάλο βάθος της τάφρου εγκλώβιζε τον εχθρό που ήταν υποχρεωμένος να εισέλθει στο εσωτερικό της για να προσεγγίσει το τείχος και η μορφή των προμαχώνων, σε συνδυασμό με τα γωνιώδη αντιτειχίσματα που κάλυπταν τα κενά ανάμεσά τους, εξανάγκαζε τον εχθρό να συγκεντρώνεται στο χώρο ανάμεσα στους λαιμούς των προμαχώνων, όπου ήταν απροστάτευτος από τις βολές των πυροβόλων που βρίσκονταν στις χαμηλές πλατείες. Ταυτόχρονα οι αντιπρομαχώνες εμπόδιζαν τις βολές των πυροβόλων του εχθρού προς το τείχος. Η τάφρος του Χάνδακα δεν είχε ποτέ νερό και ο ρόλος της στην αμυντική προστασία της πόλης, όπως περιγράφηκε πιο πάνω, αποτελεί σοβαρή ένδειξη ότι πιθανότατα δεν προοριζόταν για κάτι τέτοιο.