Πού βρίσκονται τα Ανώγεια;
Τα Ανώγεια της Επαρχίας Μυλοποτάμου είναι μαι κωμόπολη της Κρήτης, βρίσκονται σχεδόν στο κέντρο του νησιού και είναι χτισμένα σε υψόμετρο 830 μέτρων στην κορυφή του υψώματος Αρμί στις πλαγιές του Ψηλορείτη (Όρος Ίδη). Παρότι ανήκουν στην Περιφερειακή Ενότητα Ρεθύμνου απέχουν 52 χλμ. από την πόλη, και βρίσκονται σε κοντινότερη απόσταση (36 χλμ.) από το Ηράκλειο. Τα Ανώγεια φιλοξενούν 2.917 κατοίκους οι οποίοι στην πλειοψηφία τους ασχολούνται με την κτηνοτροφία, την τυροκομία και την παραδοσιακή ύφανση στο αργαλειό.
Το όνομα Ανώγεια
Το όνομα του οικισμού συνδέεται με την τοποθεσία που είναι χτισμένος. Περιγράφει δηλαδή την “άνω γη” ή ανώγειο μέρος που βρίσκονται τα Ανώγεια. Επίσης, το χωριό αναφέρεται και ως Αξικανώγεια ή Μεγάλα Ανώγεια.
Μυθολογία και “Ανωγειανός Πηδηχτός”
Η περιοχή των Ανωγείων υπήρξε πολύ σημαντικός τόπος λατρείας της αρχαιότητας. Κοντά στον οικισμό και σε υψόμετρο 1.500 μέτρων, στο Οροπέδιο της Νίδας βρίσκεται το Ιδαίο Άντρο, το σπήλαιο που σύμφωνα με τη μυθολογία ανατράφηκε ο Δίας από τη βρεφική του ηλικία. Εδώ τον είχε κρύψει η μητέρα του η Ρέα για να μην τον κατασπαράξει ο πατέρας του ο Κρόνος φοβούμενος μη χάσει την εξουσία. Ο μύθος αναφέρει ότι ο Δίας τρεφόταν με το γάλα της αίγας Αμάλθειας, ενώ οι Κουρήτες (μικρότερες θεότητες) έκαναν θόρυβο χορεύοντας έναν έντονο χορό και χτυπώντας με τα σπαθιά τις ασπίδες τους καλύπτοντας το κλάμα του μωρού για να μην το ακούσει ο Κρόνος.
Μάλιστα, στις κινήσεις και ο θόρυβο του χορού των Κουρητών έχει τις ρίζες του ο φημισμένος ανδρικός χορός των Ανωγείων “Αρειανός Πηδηχτός” ο οποίος αντιστοιχεί στον Πυρρίχιο, τον αρχαίο ελληνικό πολεμικό χορό.
Ανώγεια ιστορία και ίδρυση
Ιστορικά η περιοχή είχε ιδιαίτερη σημασία, κάτι που καταδεικνύει ο κοντινός μινωικός οικισμός της Ζωμίνθου. Αυτός ανακαλύφτηκε το 1982 σε υψόμετρο 1.187 μέτρων και θεωρείται το σπουδαιότερο ορεινό οικονομικό κέντρο της Μινωικής Κρήτης. Οι πρώτες ιστορικές αναφορές που πιστοποιούν την ύπαρξή των Ανωγείων ανάγονται στο 1182 μ.Χ.. Τότε, επί Βυζαντινής περιόδου, η Κρήτη μοιράστηκε και δόθηκε ως φέουδο σε 12 βυζαντινούς άρχοντες. Τα Ανώγεια παραχωρήθηκαν στην οικογένεια των Φωκάδων που αργότερα ονομάστηκαν Καλλέργηδες. Κατά τη διάρκεια της Ενετοκρατίας τα Ανώγεια δεν αναφέρονται ως τόπος επαναστατών όπως άλλα μέρη της Κρήτης, ενώ τελικά το 1648 έπεσαν στα χέρια των Οθωμανών βιώνοντας την τουρκοκρατία έως το 1898. Την περίοδο αυτή το χωριό υπήρξε “βακούφικο”, αφιερωμένο δηλαδή στα τζαμιά της Βαλιδλε Σουλτάνας (η μητέρα του Σουλτάνου). Όμως, παρά τα προνόμια που έδινε στα Ανώγεια αυτός ο τίτλος, η περιοχή ήταν πάντα ένα μεγάλο επαναστατικό κέντρο κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας.
Τα κάψαν τρεις φορές και ακόμα είν’ Ανώγεια
Τα Ανώγεια ήταν πατρίδα μεγάλων αγωνιστών που με το αντάρτικο συμμετείχαν σε όλες τις επαναστάσεις της Κρήτης. Το έντονο ανάγλυφο και η μορφολογία του Ψηλορείτη παρείχαν καταφύγιο στους Ανωγειανούς που είναι ιδιαίτερα γνωστοί για τη σθεναρή τους αντίσταση απέναντι στους Τούρκους και τους Γερμανούς. Η ηρωική τους αυτή στάση όμως, οδήγησε σε βαριά αντίποινα και ολοκληρωτικές καταστροφές αφού το χωριό πυρπολήθηκε τρεις φορές, δύο φορές από τους Τούρκους και μία από τους Γερμανούς.
Η πρώτη καταστροφή ήρθε το 1822 όταν μετά από μια νίκη των Ανωγειανών εναντίων των Τούρκων στην επαναστατημένη Κρήτη, οι κατακτητές λεηλάτησαν και πυρπόλησαν το χωριό, όταν οι υπερασπιστές του πολεμούσαν στη Μεσσαρά. Το 1867, ο Ομέρ Πασάς κατέλαβε και ισοπέδωσε για δεύτερη φορά τα Ανώγεια μόλις 45 χρόνια μετά την πρώτη καταστροφή.
Τέλος, κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, τα Ανώγεια υπήρξε πυρήνας της Εθνικής Αντίστασης στην Κρήτη. Οι κάτοικοι πρωτοστάτησαν στη Μάχη της Κρήτης (20 Μαΐου 1941), βοήθησαν στην απαγωγή του Γερμανού στρατηγού Φον Κράιπε και πήραν μέρος σε σειρά αντιστασιακών πράξεων. Αυτά προκάλεσαν την οργή των κατακτητών, κάνοντας τον περιβόητο συνταγματάρχη Φρανς Βίλχεμ Μίλλερ (σφαγέας της Κρήτης) να διατάξει την ισοπέδωση των Ανωγείων και την εκτέλεση κάθε άρρενος που θα βρισκόταν σε απόσταση ενός χιλιομέτρου από τον οικισμό. Έτσι στις 13 Αυγούστου 1944, τρία γερμανικά τάγματα περικύκλωσαν και κατέστρεψαν το χωριό συλλαμβάνοντας 80 υπερήλικες, εκτελώντας 9 Αντρές και καίγοντας 6 γυναίκες. Κάθε χρόνο, αυτή την ημερομηνία τα Ανώγεια τιμούν τον τόπο και τους συνολικά 104 ανθρώπους που θυσιάστηκαν κατά τη διάρκεια της Αντίστασης (1941-1944).
Πώς είναι τα Ανώγεια;
Κύριο χαρακτηριστικό των Ανωγείων είναι ότι είναι χτισμένα στη στις πλαγιές του υψώματος Αρμί, κάτι σύνηθες για τα παραδοσιακά χωριά που φρόντιζαν να αυξάνουν την αμυντική τους ικανότητα απέναντι σε ενδεχόμενους επιδρομείς. Αντίστοιχα, η δόμηση του παλιού οικισμού ήταν πολύ πυκνή με στενά δρομάκια και την εκκλησία στο κέντρο, γύρω από την οποία αναπτύσσονταν η κοινωνική ζωή του χωριού.
Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και το ολοκαύτωμα του 1944 τα Ανώγεια εισέρχονται σε μια περίοδο ανοικοδόμησης. Τότε, η αρχιτεκτονική όψη του οικισμού απομακρύνεται από τα παραδοσιακά μοτίβα αποκτώντας στοιχεία εργονομίας, χρώματος και εξωστρέφεια. Έτσι σήμερα, η μικρή κωμόπολη των 3.000 κατοίκων αποτελεί δείγμα σύγχρονης λαϊκής αρχιτεκτονικής προσαρμοσμένης στις καθημερινές ανάγκες του τόπου.
Τα χαρακτηριστικά των Ανωγειανών
Τα ανώγεια είναι διάσημα για το ύφος, τον πολιτισμό και το ταμπεραμέντο των κατοίκων τους. Συνδυάζουν αρμονικά την παράδοση με την τουριστική ανάπτυξη, ενώ η σκληρότητα του ορεινού τοπίου συναντάται σε πολλές πτυχές της καθημερινότητας. Εδώ οι κάτοικοι έχουν διατηρήσει την τοπική διάλεκτο και σε πολλές περιπτώσεις την παραδοσιακή Κρητική φορεσιά. Είναι περήφανοι για τον τόπο τους, διατηρούν τις παραδόσεις και απολαμβάνουν με εξωστρέφεια και ενίοτε γλέντια ή μπαλωθιές κάθε στιγμή της ζωής τους. Φημίζονται για την αίσθηση της μοναδικής κρητικής φιλοξενίας, αλλά και για αρχέγονα στοιχεία κοινωνικής συνοχής όπως η Βεντέτα και ο Σασμός (συμφιλίωση), ο οποίος με τη διαμεσολάβηση ενός “μεσίτη” μπορεί να τερματίσει μια Βεντέτα μεταξύ οικογενειών. Άγραφοι νόμοι και τυπικά αιώνων καθορίζουν περιστατικά όπως η ζωοκλοπή, η κλοπή και ζητήματα τιμής.
Διατήρηση της παράδοσης και πολιτισμός
Τα Ανώγεια αποτελούν έναν ιδιαίτερα σημαντικό πυλώνα διατήρησης της Κρητικής παράδοσης. Είναι ο γενέθλιος τόπος σπουδαίων μουσικών, λυράρηδων και τραγουδιστών. Καλλιτέχνες όπως ο κορυφαίος Νίκος Ξυλούρης (ο αρχάγγελος της Κρήτης) ο Σκουλάς, ο Ψαραντώνης και άλλοι, διέπρεψαν και διαπρέπουν κάνοντας γνωστή την Κρητική μουσική σε Ελλάδα και εξωτερικό. Κάθε χρόνο πολιτιστικές και μουσικές εκδηλώσεις όπως τα Υακίνθεια λαμβάνουν χώρα στα Ανώγεια και προσελκύουν πολλούς επισκέπτες. Ταυτόχρονα, πλήθος άλλων συναυλιών αλλά και δρώμενα της καθημερινότητα (γάμοι, γλέντια) αποτελούν σημείο αναφοράς για ντόπιους ή τουρίστες.
Επιπλέον, η πλειοψηφία των επαγγελμάτων και της καθημερινής ενασχόλησης των κάτοικων εδράζονται σε γνώση και συνήθειες αιώνων, αλλά και στη φλογερή τάση των ντόπιων να διατηρήσουν τις πατροπαράδοτες ασχολίες. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι η βόσκηση στα βουνά του Ψηλορείτη και η τυροκόμιση στα παραδοσιακά μητάτα των βοσκών μένουν αναλλοίωτες εδώ και αιώνες. Αντίστοιχα, η τέχνη της ύφανσης στον αργαλειό συνεχίζεται έως τις μέρες μας και μάλιστα εκφράζεται και μέσω του πρώτου γυναικείου συνεταιρισμού της Ελλάδας.
Επίσκεψη στα Ανώγεια
Η επίσκεψη στα Ανώγια είναι ένα ταξίδι στην ιστορία, τις γεύσεις, τον πολιτισμό και την ατμόσφαιρα της βαθιάς παράδοσης της Κρήτης. Η μετάβαση από τις σμαραγδένιες παραλίες και τα αστικά κέντρα του νησιού που βρίθουν από τουρίστες, στην ακατέργαστη σκληράδα του Ψηλορείτη και στην ανεπιτήδευτη αύρα του ιστορικού οικισμού είναι μια εμπειρία μάλλον αξέχαστη.
