Τι είναι η Απείρανθος;
Η Απείρανθος είναι ένα ορεινό χωριό της Νάξου που είναι χτισμένο σε υψώμετρο 650 μέτρων στην πλαγιά του όρους Φανάρι και βρίσκεται στο κέντροανατολικό τμήμα του νησιού σε απόσταση 28 χιλιομέτρων βορειοανατολικά της Χώρας. Η Απείρανθος φιλοξενεί περίπου 600 μονιμους κατοίκους και μαζί με μια σειρά από παραλιακούς οικισμούς της ανατολικής ακτής του νησιού (Μουτσουνα Λιγαρίδια, Κανάκη, Κλειδός, Πάνερμος) συγκροτεί τη Δημοτική Ενότητα της Απεράθου με πληθυσμό 773 κατοίκους.
Η Απείρανθος μέσα στην ιστορία
Ανασκαφικά ευρήματα στην περιοχή πιστοποιούν ανθρώπινη παρουσία από την προϊστορική περίοδο (7.000 π.Χ), ενώ ιδιαίτερα σημαντικά είναι και τα αρχαιολογικά αντικείμενα της Κυκλαδικής Εποχής (2.300 π.Χ.) που βρέθηκαν εδώ. Η ευρύτερη περιοχή φιλοξενεί περισσότερα από 50 ξωκλήσια και ναούς της Βυζαντινής περιόδου με σημαντικότερο παράδειγμα την εκκλησία της Αγίας Κυριακής που συναντάται 3 χλμ. μακρυά από την Απείρανθο στη θέση Καλλονή. Πρόκειται για μία σπάνια περίπτωση βυζαντινού ναού με διατηρημένο ανεικονικό διάκοσμο (γεωμετρικά και φυτικά μοτίβα, χωρίς παράσταση προσώπων) κάτι που δείχνει ότι χρονολογείται από την περίοδο της εικονομαχίας και πιθανότατα από την εποχή του Αυτοκράτορα Θεοφίλου (829-842). Η χρονολογία ίδρυσης της Απειράνθου είναι συγκεχυμένη, ενώ η πρώτη γραπτή αναφορά του οικισμού ανάγεται στο 1420 όταν ο Ιταλός γεωγράφος και περιηγητής Κριστόφορο Μπουοντελμόντι την αναφέρει ως αξιοσημείωτη κοινότητα “των νησιών του αρχιπελάγους” (Δουκάτου της Νάξου). Κάτι που ορίζει έναν ήδη ανεπτυγμένο οικισμό της περιόδου της Ενετοκρατίας (1207-1537).
Το ιδιαίτερο γλωσσικό ιδίωμα “τ’ Απεράθου”
Ένα ταυτοτικό χαρακτηριστικό της Απειράνθου είναι η ξεχωριστή ντοπιολαλιά και η τοπική κουλτούρα οι οποίες διαφέρουν από την υπόλοιπη Νάξο και τα άλλα κυκλαδίτικα νησιά. Δανείζονται πολλά στοιχεία από τα Ανώγεια και τα Σφακιά της Κρήτης ενισχύοντας τη θεωρεία της κρητικής καταγωγής των Απειραθιωτών. Άλλωστε, αρκετοί ερευνητές υποστηρίζουν ότι κρητικοί επαναστάτες των περιόδων της Φραγκοκρατίας και της Τουρκοκρατίας έβρισκαν καταφύγιο στη Νάξο. Στην τοπική διάλεκτο εντοπίζεται ένα κρητικό ηχόχρωμα και σε αρκετές περιπτώσεις το “λ” ακούγεται σαν “ρ” όπως γίνεται στα Ανώγεια. Τέλος, τα πανηγύρια στην Απείρανθο συνοδεύονται με βιολιά, λαούτα και λύρες, ενώ πολλοί ντόπιοι περιγράφουν πτυχές της καθημερινότητας με στοίχους που λέγονται “κοτσάκια” και μοιάζουν με τις μαντινάδες.
Η ονομασία “Απείρανθος”
Το όνομα του ιστορικού ναξιώτικου χωριού θεωρείται αρκετά νεότερο και πιθανότατα προέκυψε λίγα χρόνια μετά την Επανάσταση του 21’. Αρκετοί ερευνητές θεωρούν ότι προέρχεται από την αρχαία Πέρινθο της περιοχής του Κόλπου του Μαρμαρά που αργότερα ονομάστηκε Ηράκλεια. Με το όνομα αυτό να έρχεται μαζί με Περίνθιος οικιστές του χωριού που κατέφυγαν στη Νάξο ώστε να αποφύγουν τις διώξεις των Τούρκων. Κάποιοι πάλι συνδέουν τον τύπο γενικής κτητικής “Απεράθου”, που χρησιμοποιείται από τους ντόπιους, με έναν Φράγκο φεουδάρχη της περιοχής που ονομαζόταν Πέραθος. Τέλος, μια τρίτη εκδοχή ορίζει την προέλευση του ονόματος Απείρανθος από το “απείρακτος” καθώς ο οικισμός δεν μπορούσε να πειραχτεί/ενοχληθεί από πειρατές και άλλους επιδρομείς.
Το αρχοντικό χωριό της Απειράνθου
Η Απείρανθος θεωρείται ένα από τα ομορφότερα χωριά της Νάξου. Η πέτρα κυριαρχεί ως οικοδομικό υλικό σε σπίτια, καλντερίμια, καμάρες και εκκλησίες, ενώ η αρχιτεκτονική διατηρεί ενετικά στοιχεία που προσδίδουν αρχοντιά στον οικιστικό ιστό. Στα σημαντικότερα αξιοθέατα της Απείρανθου είναι τα πέντε μουσεία που διαθέτει (αρχαιολογικό, γεωλογικό, φυσικής ιστορίας, λαογραφικό και μουσείο παιδικού πολιτισμού), οι δύο φράγκικοι πύργοι του 17ου αιώνα, οι παλιοί ανεμόμυλοι και οι βυζαντινές εκκλησίες. Άλλωστε το χωριό έχει χαρακτηριστεί παραδοσιακός διατηρητέος οικισμός από το 1978.
Γαστρονομία, τουρισμός και ο Μανώλης Γλέζος “τ’ Απεράθου”
Σήμερα οι κάτοικοι στην Απείρανθο ασχολούνται με την κτηνοτροφία, τα την εξόρυξη σμυρίδας ενώ από τη δεκαετία του '80 ο τουρισμός αποτελεί σημαντική πηγή εσόδων για την οικονομία του χωριού. Η γραφική αρχιτεκτονική και η μεσαιωνική αύρα του οικισμού συνδυάζεται με την εξαίσια τοπική κουζίνα μαγνητίζοντας χιλιάδες επισκέπτες καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου. Τα φημισμένα προϊόντα της Νάξου όπως τα τυριά, τα κρέατα και οι πατάτες δημιουργούν μοναδικά πιάτα που εκτοξεύουν τη γαστρονομική εμπειρία κάθε ταξιδιώτη. Συνταγές όπως το ρίφι με πατούδο (κατσίκι γεμιστό με χόρτα και ρύζι), η μανούρα με αυγά, η σεφουκλωτή (πίτα με σέσκουλα) και η κολοκυθοπαστίτσα αποτελούν μονό μερικά παραδείγματα της ντόπια κουζίνας. Τέλος, αξίζει να αναφερθεί ότι η Απείρανθος είναι η γενέτειρα του αγωνιστή Μανώλη Γλέζου, που αποτυπώθηκε στη σύγχρονη ιστορία της χώρας μας από τη νύχτα της 31η Μαΐου του 1941, που κατέβασε τη ναζιστική σημαία από την Ακρόπολη.
