Σπιναλόγκα

Τι είναι η Σπιναλόγκα;

Η Σπιναλόγκα είναι ένα μικρό νησάκι που βρίσκεται στο βόρειο άνοιγμα του κόλπου της Ελούντας. Ανήκει στον Δήμο Αγίου Νικολάου που είναι η πρωτεύουσα της Περιφερειακής Ενότητας Λασιθίου. Μέσα τους αιώνες η Σπιναλόγκα υπήρξε σημαντικό φρούριο, αλλά έγινε διάσημη σε πανελλήνιο και πανευρωπαϊκό επίπεδο καθώς λειτούργησε ως τόπος εξορίας λεπρών ασθενών. 

Spinaloga όνομα και ιστορία

Το αρχαίο όνομα του νησιού ήταν "Καλυδών", από αυτό άλλωστε προκύπτει και το σημερινό όνομα "Καλυδώνα" που συναντάται σε πολλούς επίσημους χάρτες. Όμως το όνομα που έχει επικρατήσει και έκανε το κρητικό αυτό νησάκι διάσημο παγκοσμίως, είναι το "Spinaloga" (Σπιναλόγκα). Έτσι ονομάστηκε από τους Ενετούς που διοίκησαν την περιοχή από τον 13ο αιώνα και οχύρωσαν το νησί απαντώντας σε επιθέσεις Τούρκων.Η ονομασία "Spinaloga" (Σπιναλόγκα) προέρχεται είτε από την παράφραση του "στην Ελούντα" / "στην Ολούντα" από τους Βενετσιάνους, είτε από τα λατινικά “spina lunga” που εξελίχθηκε στο σωστό Spinalonga και σημαίνει “μακρύ αγκάθι”.

Κατά τη διάρκεια της ιστορίας, η "Spinaloga" (Σπιναλόγκα) μαγνήτιζε πάντα το ενδιαφέρον κατακτητών λόγω της γεωστρατηγικής της θέσης  στην είσοδο του κόλπου της Ελούντας. Διατηρούσε οχύρωση από την αρχαιότητα ώστε να προστατεύει το λιμάνι της αρχαίας πόλης Ολούς, ενώ οι Ενετοί την κατέστησαν ισχυρό φρούριο για την προστασία των αλυκών του κόλπου της Ελούντας. Η περιοχή έπεσε οριστικά στα χέρια των Τούρκων το 1715 και μέχρι το 1898 που απελευθερώθηκε, στο νησί κρύβονταν “Χαΐνηδες” οι κρητικοί επαναστάτες εναντίων των Τούρκων.

Το 1903 υπογράφηκε απόφαση που μετέτρεπε τη Σπιναλόγκα σε λεπροκομείο, ορίζοντας έτσι την έναρξη της πιο σκοτεινής περιόδου του νησιού που έλαβε τέλος το 1957 όταν η ολέθρια νόσος του Χάνσεν (λέπρα) αντιμετωπίστηκε με αντιβιοτικά.

Σπιναλόγκα ένα σύμβολο κοινωνικού αποκλεισμού

Από το 1904 η Σπιναλόγκα φιλοξενούσε 251 λεπρούς ασθενείς από την Κρήτη υπό καθεστώς απόλυτου περιορισμού. Το 1913, όταν η Κρήτη ενώθηκε με την Ελλάδα ασθενείς από τον υπόλοιπο ελλαδικό χώρο μεταφέρθηκαν στο νησί, ενώ αργότερα η Σπιναλόγκα δέχτηκε και λεπρούς και από άλλες χώρες κάτι που την έκανε διεθνές λεπροκομείο.

Κάθε λεπρός της Σπιναλόγκας συνοδεύονταν από μια προσωπική τραγωδία. Το στίγμα που έφερνε η διάγνωση της νόσου του Χάνσεν στον πάσχοντα, αλλά και τους οικείους του ήταν εφιαλτικό. Ο λεπρός, την εποχή που η ασθένεια ήταν ανίατη θεωρούνταν εστία μόλυνσης για την κοινωνία. Έτσι οι αρχές τον απέκοπταν βίαια από την οικογένεια και την καθημερινότητά του ώστε να μεταφερθεί στην απομόνωση. Είναι χαρακτηριστική άλλωστε η επιγραφή που αντίκριζε ο ασθενής κατά την αποβίβασή του στη Σπιναλόγκα «Ο εισερχόμενος να αποθέσει κάθε ελπίδα». Ένα μήνυμα που έδειχνε ότι η είσοδος στο “νησί των λεπρών” ήταν ένας δρόμος χωρίς επιστροφή.

Η κοινωνία των λεπρών

Τα πρώτα χρόνια στο νησί όπου δεν υπήρχαν βασικές υποδομές, γιατροί και νερό (πέραν του βρόχινου, που συλλέγονταν) η κατάσταση ήταν δραματική. Σιγά - σιγά όμως οι ασθενείς άρχισαν να αυτοργανώνονται, ενώ υπήρξαν και πάσχοντες ιατροί που προσέφεραν τις υπηρεσίες τους. Στη συνέχεια κάποιοι μορφωμένοι και ενεργοί ασθενείς, όπως το 1936 ο 21χρονος φοιτητής νομικής Επαμεινώνδας Ρεμουντάκης, σε συνδυασμό με ένα μικρό κρατικό επίδομα, τις γεννήτριες που φώτισαν το νησί, αλλά και τους γάμους μεταξύ χανσενικών έδωσαν την ευκαιρία δημιουργίας μιας ιδιαίτερης  κοινωνία που ενώ βρισκόταν ένα βήμα από το θάνατο πάλευε και κέρδιζε την αξιοπρέπειά της.

Επίσης, είναι χαρακτηριστικό ότι κατά τη διάρκεια της κατοχής του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου κανένας Γερμανός ή Ιταλός δεν πάτησε το πόδι του στη Σπιναλόγκα. Αντίθετα, για να αποτρέψουν την οποιαδήποτε εξέγερση η δραπέτευση από το νησί τροφοδοτούσαν οι ίδιοι τους κατοίκους με είδη πρώτης ανάγκης.

Κλείσιμο του λεπροκομείου και φήμη παγκόσμιων διαστάσεων

Το λεπροκομείο της Σπιναλόγκας έκλεισε το 1957, όταν πλέον και οι τελευταίοι κάτοικοι του νησιού έλαβαν τη θεραπεία ενάντια στο μυκοβακτήριο που προκαλούσε τη νόσο του Χάνσεν. Το 1958 η ιστορία του νησιού έγινε ευρύτερα γνωστή από την κινηματογραφική ταινία "Το νησί της σιωπής" της Λίλας Κουρκουλάκου. Ενώ, το 2005 εκδόθηκε στη Βρετανία το μυθιστόρημα "Το νησί" της  Βικτόρια Χίσλοπ. Το βιβλίο αυτό μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες έγινε παγκόσμιο μπεστ σέλερ εκτοξεύοντας τη φήμη του νησιού. Επιπλέον, το 2010  το μυθιστόριμα μεταφέρθηκε στην τηλεόραση ως η ομώνυμη σειρά "Το νησί" που προβλήθηκε από το Mega. 

Σήμερα η τεράστια φήμη της Σπιναλόγκας μαγνητίζει χιλιάδες επισκέπτες από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Αυτοί καταφθάνουν στο νησί με καραβάκια που ξεκινούν από το χωριό Πλάκα που βρίσκεται ακριβώς απέναντι στα 800 μέτρα, αλλά και με κρουαζιέρες που έχουν αφετηρία τον Άγιο Νικόλαο ή την Ελούντα.