Ιερά Μονή Κουτλουμουσίου

Στην έκτη ιεραρχική τάξη μεταξύ των 20 κοινοβιακών Μονών της Αθωνικής Χερσονήσου τοποθετείται η Ιερά Μονή Κουτλουμουσίου. Βρίσκεται σε απόσταση 500 περίπου μέτρων από την πρωτεύουσα του Αγίου Όρους Καρυές και ενώνεται με το Πρωτάτο μέσω ενός λιθόστρωτου δρόμου που τον διανύει κανείς σε κάτι λιγότερο από 10 λεπτά. Η ίδρυση του μοναστηριού τοποθετείται εντός του 12ου αιώνα, αρχικά υπήρξε κοινοβιακή, για κάποιο διάστημα μετατράπηκε σε ιδιόρρυθμη και στη συνέχεια επανήλθε πάλι στην αρχική της κατάσταση. Η ανέγερσή της πραγματοποιήθηκε την περίοδο της αυτοκρατορίας του Αλέξιου Α' του Κομνηνού, ενώ το όνομά της προέρχεται από τον Σετζουκικής καταγωγής Κουτλουμούς που σύμφωνα με την παράδοση είχε καθοριστικό ρόλο στην ίδρυση του μοναστηριού. Στις αρχές του 14ου αιώνα καταστράφηκε σχεδόν ολοκληρωτικά από τους Καταλανούς και στον αιώνα που ακολούθησε αντιμετώπισε πολλές δυσκολίες κυρίως οικονομικής φύσης. Μονάχα επί ηγουμενίας Χαρίτωνος και την ταυτόχρονη συμπαράσταση πολλών βαλκάνιων ηγεμόνων, κατάφερε να γνωρίσει περίοδο ακμής και να ανακηρυχθεί πατριαρχική και σταυροπηγιακή Μονή. Οι δυσκολίες όμως δε σταμάτησαν να την κατατρέχουν καθώς μέσα στο πέρασμα των χρόνων καταστράφηκε αρκετές φορές από πυρκαγιές. Ισάριθμες φορές όμως ανασυγκροτήθηκε και σήμερα αποτελεί ένα από τα πλέον επισκέψιμα μοναστήρια του Όρους. Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της μονής είναι ότι το καθολικό της που είναι αφιερωμένο στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος, είναι θεμελιωμένο επάνω σε κορμούς δέντρων εξαιτίας της σαθρότητας του εδάφους που χαρακτηρίζει την περιοχή. Αξίζει να σημειωθεί ότι κάποιες φορές η μονή αποκαλείται απλά με το όνομα του καθολικού του. Υπό τη διοίκηση της μονής τελούν αρκετά παρεκκλήσια κελιά και σκήτες που βρίσκονται εντός του κτιριακού συγκροτήματος αλλά και στην ευρύτερη περιοχή των Καρυών. Σημαντικότερη θέση μεταξύ αυτών των "εξαρτημάτων" της Μονής είναι η Σκήτη του Αγίου Παντελεήμονος στην οποία ανήκει το κελί της Παναγούδας όπου ασκήτεψε μέχρι το τέλος τη ζωής του ο γέροντας Παΐσιος.