Το οχυρό Ρούπελ της “Γραμμής Μεταξά”
Το Οχυρό Ρούπελ είναι ένα από τα 21 οχυρά της “Γραμμής Μεταξά” του μεγαλύτερου ελληνικού οχυρωματικού έργου στη νεότερη ιστορία. Το αμυντικό συγκρότημα της “Γραμμής Μεταξά” κατασκευάστηκε μεταξύ του Πρώτου και του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου (1936-1941) και κάλυπτε όλο το μήκος των ελληνοβουλγαρικών συνόρων, με τα καταφύγια του να αναπτύσσονται σε έκταση 1.849 μέτρων και στοές του να ξεπερνούν τα 4.251 μέτρα μήκος. Ενώ συνολικά, το όνομα του έργου προκύπτει από τον Ιωάννη Μεταξά που διετέλεσε Πρωθυπουργός και “Υπουργός επί των Στρατιωτικών” (Υπουργός Εθνικής Άμυνας) από το 36’ έως το 41’.
Ρούπελ, τοποθεσία και όνομα
Το διάσημο οχυρό του Ρούπελ βρίσκεται στο στρατηγικό πέρασμα των στενών του ποταμού Στρυμόνα, στην ομώνυμη κοιλάδα της οροσειράς Μπέλες. Απέχει μάλιστα, 7,5 χιλιόμετρα από την ελληνοβουλγαρική συνοριακή διάβαση του Προμαχώνα και 44 χιλιόμετρα από την πόλη των Σερρών. Το όνομα του Ρούπελ προέρχεται από το βυζαντινό όνομα “Ρουπελίο” με το οποίο περιέγραφαν οι βυζαντινοί την κοιλάδα του Στρυμόνα και την περιοχή Κλειδί, εκεί όπου βρίσκεται το μνημείο της Μάχης του Κλειδίου. Η μάχη αυτή διεξήχθει το 1014 μεταξύ Βυζαντινής και Βουλγαρικής Αυτοκρατορίας, ενώ Βυζαντινά χειρόγραφα αναφέρονται στην περιοχή ως τη σπουδαιότερη πύλη εισόδου στο Βυζάντιο από το βορρά προς το νότο.
Οχύρωση εθνικής σημασίας και κατασκευή υπό καθεστώς απόλυτης μυστικότητας
Ήδη από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο (1914-1918) που επιβεβαιώθηκαν η βλέψεις των Βουλγάρων για την απόκτηση πρόσβασης στο Αιγαίο με την κατάληψη των Σερρών, της Καβάλας και της Δράμας, είχε αποφασισθεί η ενίσχυση των αμυντικών γραμμών από το Ρούπελ των Σερρών έως το Λίσσε της Δράμας. Κάτι που αναθεωρήθηκε στη συνέχεια με νέα απόφαση που όριζε την ανάγκη η οχυρωματική γραμμή να επεκτείνεται σε όλο το μήκος των ελληνοβουλγαρικών συνόρων.
Το 1935 είχε σχεδόν ολοκληρωθεί η μελέτη και τη σχεδίαση του μεγαλεπήβολου αυτού έργου, ενώ στη διαδικασία προώθησης και επίσπευσης είχε προσωπική εμπλοκή ο ίδιος ο Ιωάννης Μεταξάς. Οι εργασίες ξεκίνησαν το 1936 στην περιοχή της Κερκίνης και είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακό ότι καθ’ όλη τη διάρκεια της κατασκευής, που ολοκληρώθηκε το 1941, το έργο είχε απόρρητο χαρακτήρα και οι εργασίες καλύπτονταν από απόλυτη μυστικότητα. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι στρατιωτικοί έδεναν τα μάτια των εργατών, μέχρι αυτοί να φτάσουν στα εργοτάξια των οχυρών.
Τιτάνιο έργο με κολοσσιαίο κόστος
Η “Γραμμή Μεταξά” άρχισε να χτίζεται το 1936, υπό την πίεση του χρόνου, καθώς τα σύννεφα μιας νέας πολεμικής σύγκρουσης που τελικά εξελίχτηκε στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο πύκνωναν. Στο οχυρωματικό έργο που κάλυπτε μία ζώνη 300 χιλιομέτρων από την Κεντρική Μακεδονία και το Όρος Μπέλες έως την Κομοτηνή, αλλά και επιπλέον, περιελάμβανε επεκτάσεις οχυρών μέχρι τον ποταμό Έβρο συμμετείχαν εξέχοντες επιστήμονες και τεχνικοί. Υπό τη διεύθυνση της Διοίκησης Φρουρίου Θεσσαλονίκης συνεργάστηκαν γεωγράφοι, αρχιτέκτονες, τοπογράφοι και μηχανικοί του Μετσόβιου Πολυτεχνείου μαζί με βιομηχάνους του ιδιωτικού τομέα, διοικητές στρατιωτικών μονάδων, οπλίτες και ντόπιους εργάτες.
Μέσα σε 3,5 χρόνια (Νοέμβριος 1936 - Ιούλιος 1940) αμυντική γραμμή που ήταν έτοιμη. Περιελάμβανε 21 ανεξάρτητα οχυρά, παρατηρητήρια, πολυβολεία, αντιαρματικές τάφρους, αντιαρματικές κατασκευές, έργα παραλλαγής, χαρακώματα, όπως πολλαπλές εισόδους και εξόδους στη δαιδαλώδη κατασκευή. Συνολικά υπήρξε έργο πρωτοφανές στα ελληνικά χρονικά, ενώ το κόστος του ανήλθε σε 1,5 δισεκατομμύρια δραχμές, ποσό που αντιστοιχεί σε 58 δισεκατομμύρια ευρώ σε ισοτιμία του 2002!
Το Ρούπελ και η ηρωική αντίσταση απέναντι στους Γερμανούς το 1941
Η Γερμανική επίθεση στο Ρούπελ ξεκίνησε στις 05:15 της 6ης Απριλίου 1941. Αεροπορικοί βομβαρδισμοί από αέρος με “στούκας” και ταγμάτων πυροβολικού δεν είχαν σημαντικό αντίκτυπο στην αμυντική θωράκιση του Ρούπελ. Ενώ, επιχειρήσεις των ειδικών γερμανικών λόχων και συνεχόμενες επιθέσεις ναζιστικών ταγμάτων ορεινού πολέμου αποκρούονταν με απόλυτη επιτυχία. Παρά τις επαναλαμβανόμενες επιχειρήσεις και την κατάληψη ορισμένων υψωμάτων, το Ρούπελ και τα υπόλοιπα οχυρά έμειναν ανέπαφα. Οι απώλειες των Γερμανών ήταν πολλές και η άμυνα των Ελλήνων υποδειγματική. Αντιστέκονταν στις λυσσαλέες επιθέσεις, αμύνονταν με ηρωισμό και προξενούσαν τεράστιες απώλειες στον εχθρό.
Τελικά, οι Γερμανοί εισέβαλαν στην Ελλάδα, μέσω της Γιουγκοσλαβίας, την 9η Απριλίου 1941, με την κάμψη της ελληνικής αντίστασης στα ανατολικά του Αξιού ποταμού. Προχώρησαν και κατέλαβαν τη Θεσσαλονίκη αποκόπτοντας από την υπόλοιπη Ελλάδα το τμήμα της Στρατιάς της Ανατολικής Μακεδονίας που υπερασπιζόταν το Ρούπελ και τα υπόλοιπα τα οχυρά. Την ίδια ημέρα (9/4) στις 17:00 το απόγευμα, Γερμανοί διαπραγματευτές, γνωρίζοντας τη συνθηκολόγηση της Θεσσαλονίκης, ζήτησαν την παράδοση του Ρούπελ φτάνοντας σε αυτό με μια λευκή σημαία. Τότε ήταν που ο αντισυνταγματάρχης Γεώργιος Δουράτσος που δε γνώριζε για τη συνθηκολόγηση έδωσε μια απάντηση που έμεινε στην ιστορία, “Τα οχυρά δεν παραδίδονται. Καταλαμβάνονται.”
Η διαπραγμάτευση για την αποχώρηση από τα οχυρά
Στις 10 Απριλίου και ώρα 06:00 το πρωί ο διοικητής των οχυρών στρατηγός Κωνσταντίνος Μπακόπουλος έλαβε διαταγή κατάπαυσης του πυρός από το Γενικό Στρατηγείο. Η απόφαση ανακωχής πάρθηκε σε συνεννόηση με τον Στρατηγό Παπάγο που ήταν επικεφαλής της Ανώτατης Στρατιωτικής Διοίκησης στην Αθήνα. Ήταν μια κίνηση τακτικής που είχε σκοπό να αποτρέψει τον βομβαρδισμό της Θεσσαλονίκης. Τότε και μόνο τότε, ο Στρατηγός Μπακόπουλος διαπραγματεύτηκε ένα έντιμο τέλος των εχθροπραξιών, διασώζοντας όλους τους άνδρες του, οι οποίοι βγήκαν με πλήρη εξάρτηση από το τα οχυρά και τα πολυβολεία στις 10 Απριλίου και ώρα 13:00.
Η αξίωση του διοικητή του Ρούπελ και η τιμητική αποχώρηση των Ελλήνων στρατιωτών
Λίγο πριν την αποχώρηση της ελληνικής δύναμης από το Οχυρό Ρούπελ. Ο διοικητής του οχυρού, αντισυνταγματάρχης Γεώργιος Δουράτσος αξίωσε από τους Γερμανούς "να μην ανέβει κανένας Γερμανός στο οχυρό έως ότου αποχωρίσουν και οι τελευταίοι στρατιώτες". Έξω από το Ρούπελ ένα παραταγμένο τμήμα του γερμανικού στρατού απέδωσε τιμές στους υπερασπιστές του οχυρού, ενώ ο Γερμανός συνταγματάρχης που παρέλαβε το οχυρό εξέφρασε τον θαυμασμό και την εκτίμησή του για την αντίσταση και τον ηρωισμό των Ελλήνων στρατιωτών. Στη συνέχεια, αξιωματικοί και στρατιώτες αφού άφησαν τα όπλα και τα ξίφη τους, εκτός από τον αντισυνταγματάρχη Δουράτσου, που διατήρησε το ξίφος του, αναχώρησαν συντεταγμένα για το Σιδηρόκαστρο και τις Σέρρες.
Οι ήρωες των πολυβολείων λοχίας Ίτσιος και λοχαγός Κυριακίδης
Δεν είναι λίγα τα ηρωικά παραδείγματα αξιωματικών και στρατιωτών που υπερασπίστηκαν μέχρι τέλους τα προκεχωρημένα πολυβολεία της αμυντικής γραμμής. Μεταξύ αυτών, ο Λοχίας Ίτσιος που παρέμεινε μαζί με 2 οπλίτες, στο πολυβολείο Π8 στην Ομορφοπλαγιά του όρους Μπέλες, μέχρι να τελειώσουν και τα τελευταία τους πυρομαχικά, και αφού πρώτα σκότωσαν περισσότερους από 250 Γερμανούς στρατιώτες. Όταν οι Γερμανοί τους ζήτησαν να παραδοθούν, Ο Ίτσιος βγήκε μαζί με τους άλλους δύο λέγοντας στον Γερμανό αξιωματικό “Εγώ έπραξα το καθήκον μου”, τότε ο υποστράτηγος Schoner αφού τον συνεχάρει για την ανδρεία του, διέταξε την εκτέλεσή του. Διαπράττοντας έτσι ένα έγκλημα πολέμου την πρώτη ημέρα της εισβολής στις 6 Απριλίου 1941.
Την επόμενη μέρα στις 7 Απριλίου 1941 ο λοχαγός Κυριακίδης αρνούμενος να κάνει παύση πυρός και με κίνδυνο να εντοπιστεί, έγινε στόχος βομβαρδισμών αεροπλάνων στούκας. Βρήκε έτσι τον θάνατο μαζί με τους στρατιώτες του, στο καταφύγιο της πυροβολαρχίας του. Τα οστά, τα προσωπικά τους αντικείμενα, βρέθηκαν μόλις το 2001, ενώ ένα από τα πυροβόλα τους εκτίθεται στον εξωτερικό χώρο του οχυρού Ρούπελ.
Το Οχυρό Ρούπελ που δεν καταλήφθηκε ποτέ
Η ηρωική αντίσταση των στρατιωτών, οι ισχυρότατες υποδομές και η θωράκισή του, έκαναν το Ρούπελ ένα απόρθητο οχυρό. Οι υπερασπιστές του Ρούπελ ήταν μόλις 27 αξιωματικοί και 950 οπλίτες μερικοί εκ’ των οποίων υποστήριζαν το οχυρό σε 2 εξωτερικές πυροβολαρχίες με 8 πυροβόλα, των λοχαγών Κυριακίδη και Κοζώνη. Ενώ απέναντί τους είχαν επίλεκτα στελέχη της Βέρμαχτ από 2 γερμανικές μεραρχίες ορεινών επιχειρήσεων, 2 συντάγματα πυροβολικού και περίπου 230 επιθετικά αεροπλάνα στούκας. Οι απώλειες της φρουράς του Ρούπελ ανήλθαν σε 44 νεκρούς και 152 τραυματίες. Από την άλλη, γερμανικές πηγές αναφέρουν 555 νεκρούς 2.134 τραυματίες και 170 αγνοούμενους στη μάχη των 4ων ημερών στο οχυρό Ρούπελ.
Επίσκεψη στο απόρθητο Ρούπελ
Σήμερα στο οχυρό έχει ιδρυθεί μουσείο στο οποίο εκτίθενται στολές, προσωπικά αντικείμενα και ατομικός οπλισμός Ελλήνων και Γερμανών στρατιωτικών που πήραν μέρος στη Μαχη του Ρούπελ. Υπάρχουν επίσης, και μεγαλύτερα πυροβόλα, κέρινα ομοιώματα που δείχνουν τη ζωή στις υπόγειες σήραγγες, αλλά και μετάλλια και παράσημα που απονεμήθηκαν στους υπερασπιστές του Ρούπελ.
Ο επισκέπτης σε μια ενδιαφέρουσα ξενάγηση μπορεί να περπατήσει σε μερικές στοές του οχυρού, να δει τη δαιδαλώδη κάτοψη του Ρούπελ σε μακέτα, να παρακολουθήσει βίντεο με πληροφορίες για τη μάχη των οχυρών, ενώ το ψηλότερο σημείο του λόφου υπάρχει το παρατηρητήριο και ως μέρος της ξενάγησης, οι επισκέπτες πληροφορούνται για τα γεωγραφικά δεδομένα της περιοχής.
Η μοναδική ευκαιρία περιήγησης σε ένα υπόγειο οχυρό, η εμπεριστατωμένη ξενάγηση από ένα στέλεχος του Ελληνικού Στρατού, αλλά και η ιστορική εμβέλεια του τόπου, δομεί μια εξαιρετική εμπειρία για πολυάριθμους επισκέπτες που του Ρούπελ.
